Iskolik
"Su maile de bir yanit yazayim... Su dosyaya da bir göz atmam lazim..." diye ofiste saatlerinizi geçiriyor, telefonunuza gelen mailleri kontrol etmeden duramiyor musunuz? Bekleyen isleriniz yüzünden vicdan azabi duyuyor, kendinize zaman ayirip sinemaya gittiginizde huzursuz mu oluyorsunuz? Bagimlilik Uzmani Prof. Dr. Kültegin Ögel sizin bir iskolik olabileceginizi söylüyor.
Iskolizmin tedavisi için, diger bagimliliklar gibi önce kabul edilmesi gerekiyor. Küresellesme rekabeti artirirken çalisanlarin üzerindeki baski da günden güne artiyor. Uzun mesai saatleri, akilli cep telefonlari ve dizüstü bilgisayarlar sayesinde is disinda da devam ediyor. Basarma arzusuyla yola çikip "çalismaya son verememe" noktasina ulasildiginda ise tehlike çanlari çalmaya basliyor. Prof. Dr. Kültegin Ögel, bir tür bagimlilik olan iskolikligin tedavi edilmedigi takdirde depresyona yol açan bir hastalik oldugunu söylüyor.
Kime iskolik denir?
Iskoliklik aslinda çok çalismak olarak kabul edilir ama degildir. Bazen gerektigi için de çok çalisabiliriz. Ama iskolizm "çalismayi durduramamakla" ilgilidir. Davranissal bir bagimliliktir. Kimyasal olarak beyinde yaratilan degisiklikler bagimlilik yaparken, davranissal olarak gelistirdigimiz aliskanliklar sonucu da beyin degisiyor. Bu yüzden yanlis oldugunu bildigimiz halde bazi davranislarimizi sürdürüyoruz. Çünkü aslinda o davranisi biz degil beynimiz yürütüyor.
Bu bir hastalik midir?
Kisinin psiko-sosyal islevlerini yani yasamini bozdugu için iskoliklik hastalik olarak kabul ediliyor. Mide ülserindeki gibi hafif bir agriniz varsa ve sizi çok rahatsiz etmiyorsa sorun yoktur ama çok agriniz varsa yemek yiyemiyorsaniz hasta oldugunuz kesinlesmistir. Iskoliklik için de bu durum geçerli. Hayatinizi etkileyip size zarar vermeye basladiginda iskolikliginiz artik hastalik haline gelmistir. Is kültürü iskolikligi destekleyebilir
Bulasici midir?
Isyeri ortami ve kültürü de iskolikligi etkileyebilir. Eger yanimda biri iskolikse ben de ona yetismek için iskolik olmaya, ona benzemeye basliyorum. Patronum iskolikse ben iskolik degilsem çok dikkat çekerim diye düsünüyorum. Dolayisiyla kisiler zamanla çok çalismanin normal oldugunu ve çalismayi durdurmamayi bir kural olarak düsünmeye basliyor.
Ayni ortamda herkes iskolik olmuyor, neden?
Kisilerde iskolikligi destekleyen dört ana faktör var: Duygularini kontrol edememek, dürtüsellik, ödülseverlik ve aidiyet hissi. Aidiyet hissini "Oraya ait hissediyorsam orada rahatimdir" olarak tarif edebiliriz. O yüzden bazi iskolikleri görürüz, iste çok basarilidirlar ama hayatta baska seylerde basarili degillerdir. O zaman bu kisi ne yapacak? Kendini ise ait hissediyorsa oraya daha çok zaman ayiracak. Ödülseverlik ise haz almak, basari kazanmaya bagimliliktir. Dürtüsellik kisinin içinden gelen seyi durdurmamasidir. Tam isi bitirecekken "Suna da bir bakayim" der. Duygularini kontrol edememek ise is yapmadigi zaman kisinin kendini kötü hissetmesi, diger sorunlarini düsünmemek için isi, çalismayi tercih etmesidir.
Insanlari iskolik olmaya yatkin hale getiren etkenler var mi?
Kisinin hayatinda sorumluluklarini almak en önemli faktörse ve sorumluluklarini almadigi zaman suçluluk duygusu varsa, kendisi için bir sey yaptiginda bu ayiplanan ve elestirilen bir durumsa bu durumlar etken olabilir. Hep üretmeye yönelik bir aile ortaminda büyüdüyse o zaman "Ben kendime zaman ayirmamaliyim, sorumlu oldugum isleri çözmeliyim" diye düsünce gelistirebilir. Basarisiz eleman mükemmeliyetçi bir iskolik olabilir
Iskoliklerin sizin gördügünüz tipik özellikleri var mi?
Iskoliklerin gördügüm önemli bir özelligi genelde "yorulunca" mola vermeleridir. Halbuki yorulunca mola vermenin, performansa önemli bir pozitif katkisi olmadigini biliyoruz. Yorulmadan ara vermek, yani belli periyotlarla mola vermek ise zihne bir tazelenme saglayacagi için performansi pozitif etkiler.
Bir iskolik her zaman basarili midir?
Bu dört faktörün disinda iskolizme en çok mükemmeliyetçi kisilerde rastliyoruz. Onlardan çok daha fazla iskolik çikiyor. Iki tür mükemmelliyetçi var, narsist ve obsesif. Obsesifler titiz ve detaycilar, "Her sey tam olsun, dogru olsun" diyenler. Narsistler ise "Ben en iyisini yaparim, en iyisi olmali, daha iyisi varsa o da olmali" diyenler. Bunlar en mükemmeli yakalamaya çalisirken hiç ise baslayamiyor, hiç adim atamiyor, en bastaki isi yapamiyorlar. Bu da basarisizligi getirebiliyor. Türkiye'de iskolikligin nedeni sinirlarin belirsizligi.
Türkiye'de iskolizmin gelisiminde bir farklilik var mi?
Yurtdisinda islerin belli kurallari var, Türkiye'de ise sinirlarimiz ve kurallarimiz çok net degil, dolayisiyla daha çok çalisabilir ve daha çok puan alabilirsiniz. Yurtdisinda gereginden fazla is yaptiginizda elestiri alabilirsiniz. O yüzden bizde isin ucu kaçabiliyor. Isdisinda heyecan duydugu bir ugrasi olmali
Iskolikler nasil iyilesebilirler?
Öncelikle kisinin iskolik oldugunun farkina varmasi ve "Bu bana zarar veriyor" demesi gerek. Ancak bu sekilde tedavi için bir adim atabiliriz. Kisinin probleminin nerede olduguna ve hayatinda baska bir sey olup olmadigina bakiyoruz. Hayatinda bir sey derken hobi gibi is disinda bir ugras, heyecan duydugu bir aktiviteyi kastediyorum. Eger yoksa bunu koymak gerekiyor. Hobisi olmasi ve hobisine zaman ayirdiginda suçluluk duygusu yasamamasini amaçliyoruz. Tedavi olmazsa önce "Tükenmislik Sendromu" ve arkasindan depresyon gelisiyor. Sinir kayboldugunda depresyon kaçinilmaz .
Geçmise göre iskoliklik artiyor mu?
Eskiye göre günümüzde geçerli olan kent yasaminda modemizmle de birlikte artan basari, rekabet daha önemli, isyerine ait olma duygusu daha fazla. Bunlar iskolizmi artiran faktörler. Bu sekilde ilerledigi sürece de aratacaktir. Yeni nesilde de hep daha iyi olmak isteginden kaynaklanan bir iskoliklik egilimi var. Gelisen teknoloji de insanlari daha çok ofise bagladigi için iskolizmi artiran bir unsur.
Is disinda da mailler sürekli telefonlardan kontrol ediliyor, bu normal mi?
Bu durumda isle diger hayat arasindaki sinir kayboluyor. Iki hayatin nerede baslayip nerede bittiginin limitleri kayboluyor. Bu yüzden "iyi bir sey degil" diye düsünüyorum. Iste is yapilir, eglenilirken de eglenilir. Hem çocuga bakip hem maillerinize bakiyorsaniz sinirlar belli degildir. Tersten de ayni sey geçerli. Isyerinde çocugumla konusuyorsam bu durum patronun hosuna gitmez. Yasamlarimizin sinirlarinin net olmasi gerek. Hobilerin yeri ayri olacak, isin yeri ayri olacak.
Iskolikligin kriterleri
Iskoliklik 7 bagimlilik kriteri ile belirleniyor.
1- Çalismayi durduramamak
2- Bos zaman aktivitelerine çok az zaman ayirmak ya da hiç zaman ayirmamak
3- Çalismadigi zaman kendini rahat hissedememek
4- Çalismaktan dolayi diger sorumluluklarini ihmal etmek
5- Kendisine zarar vermesine ragmen çalismaya devam etmek
6- Zamanin büyük bölümünü is ile ilgili geçirmek
7- Çalismaya ayrilan süreyi giderek artirmak
Bir kiside yukaridaki kriterlerden 3 tanesinin olmasi iskolik oldugunu gösteriyor.
Iskolik nasil yönetilir?
1. Hedefi iyi koyun.
2. Motive edin, iyi bir sey yaptigi zaman övün.
3. Mola vermesini ögretin.
4. Limit koyun.